Gereformeerd is een (oecumenisch) proces – geen product

Kan de Open brief (nav. ND 170526, Gulliver, p. 6) gezien worden als een voorstadium van het transitieproces waar de kerken wereldwijd in terecht gekomen zijn? De daarin terecht gestelde vraag naar de fundament van de ‘wereldkerk’ werd echter jammerlijk gesteld in hetzelfde (door de schrijvers gelaakte ‘typisch’ vrijgemaakte) dilemma van ‘óf ja… óf nee’ ten aanzien van de drie gereformeerde belijdenissen. En via het denigrerende ‘klein vaderlands gedoe’ inhoudelijk met een ‘nee’ beantwoord. Daarmee was de deur voor een positieve bijdrage voor gereformeerde wereldwijde oecumene dicht gegooid. Wat een een uitgestoken hand had kunnen zijn werd helaas een (jarenlange) haltteken op de weg naar wereldniveau.

Tegelijkertijd constateren we blij dat de genoemde vraag intussen wereldbreed wel degelijk is opgepakt door een breed scale aan kerken die ‘dankbaar gereformeerd’ zijn. In veel werelddelen spelen de drie belijdenissen een belangrijke samenbindende  rol, maar dan wel naast andere belijdenissen, klassiek en modern. Maar mogelijk nog belangrijker dan dan is de erkenning dat gereformeerd geen afgerond product is maar een proces. Een proces van omgaan met de bijbel met het oog op en in het kader van de context waarin die gelezen wordt. En vooral in de gemeenschap van de kerk die getuigend aanwezig wil zijn als aanklacht tegen de afgoden van de tijd en een oase van nieuw leven voor ieder die in de valse beloften van niet-christelijke godsdienst en moderne ideologie is vastgelopen.

Dan is het – om met Roest te spreken in zijn lezing in Apeldoorn (ND 170513, p. 6 en 170518, p. 14) – zonneklaar dat de drie (geliefde) belijdenissen wel volledig bijbels betrouwbaar zijn, maar niet uitputtend bijbels en dat we daarom het lef moeten hebben het evangelie anders te verwoorden. Het evangelie is immers breder, groter, ruimer dan welk geschrift ook maar. De ervaring van het bijbel lezen in niet-klassiek westerse contexten hoeft dan ook niet te leiden tot een (haast jeugdig overmoedig) overboord zetten van de gereformeerde leer als zelfs kwalijke westerse theologie, maar tot een uitbreiding, verdieping, verbreding en intensivering van gereformeerd denken. Dat betekent dan niets minder dan een verder gaande reformatie van de (wereld-)kerk die moet uitlopen op de formulering van nieuwe inzichten en belijdenisachtige consensus.

Zo heeft de door Luther in zijn tijd gestelde vraag naar een rechtvaardig God als antwoord op schuldvraag om te ontkomen aan Gods oordeel het bevrijdende evangelie van ‘alleen door genade’ opgeleverd, ondersteund met een verzoeningsleer in voornamelijk juridische termen: voldoening aan Gods straffende gerechtigheid door het offer van Christus’ kruisdood als blijk van Gods schenkende gerechtigheid, Romeinen 3:21vv.

In contexten van schaamte- of angstculturen zal de schuldvraag niet ontweken moeten worden, maar wordt de ingang, betekenis en impact van het evangelie veel meer gepresenteerd in het kader van eerherstel, hervinden van menselijke identiteit, opgenomen worden in Gods gezin, bevrijding van ongrijpbare en onbeheersbare zichtbare en onzichtbare krachten.

Veel niet-westerse kerken hebben daar al ruime ervaring mee opgedaan en zouden veel kunnen betekenen voor kerken in het westen die inmiddels de schuldcultuur zijn kwijt geraakt. Dat zou een vervulling kunnen worden van het verlangen dat uit de Open brief spreekt om ‘kerk op wereldniveau’ te willen zijn, en iets te gaan proeven van Efeze 3:18 om vooral ‘samen’ de omvang van Christus’ liefde te ervaren. Dat is anders dan het koesteren van het eigen historisch gelijk in de loop van de kerkgeschiedenis met de ogen dicht voor verdere ontwikkelingen (bv. in het zgn ‘vrijmakingsgeloof’, of in de ‘toeëigening van het heil’ retoriek), maar integendeel het willen meedenken op het niveau en in het kader van wereldwijde gereformeerde oecumene.

Het vraagt tegelijkertijd om de erkenning van een update van de kenmerken  van gereformeerd denken: de drie sola’s van genade, schrift en geloof, samengevat in het solus van Christus moeten worden aangevuld met het sola missio van de kerk in de wereld. De kerk is er niet voor zichzelf, maar eerst voor haar bruidegom Christus, en daarom vervolgens ook voor de wereld die door Christus vernieuwd zal worden tot het koninkijk van God. Dat tekent haar roeping – ze is er voor Christus, voor de kerk zelf, voor de wereld en uiteindelijk voor de luister van God.[1]

Malang / Kampen, 27-05-2017

[1] De slogan van het South-East Asian Bible Seminary, te Malang, Indonesia.